اسپکتروفلوریمتر

دستگاه اسپکتروفلوریمتر

فروش محصولات اجیلنت (Agilent) آمریکا

اسپکتروفلوریمتر ابزاری است که از ویژگی های فلورسانتی بعضی از ترکیبات برای فراهم سازی اطلاعاتی در رابطه با غلظت آن ها و محیط شیمیایی در یک نمونه، استفاده می کند. یک طول موج تهییجی خاص گزینش می شود و تابش یا تحت یک طول موج مشاهده می شود یا اسکنی انجام می شود تا شدت در برابر طول موج ثبت شود.

 

نحوه عملکرد اسپکتروفلوریمتر

به طور معمول، اسپکتروفلوریمتر ها از منابع نوری شدت بالایی برای بمباران کردن یک نمونه با هر تعداد فوتون که امکانش است، استفاده می کنند. این امر اجازه می دهد که تعداد حداکثری از مولکول ها در مرحله تهییجی در هر نقطه ای از زمان قرار گیرند. نور یا از میان یک فیلتر، به دنبال انتخاب یک طول موج ثابت، یا یک مونوکروماتور عبور داده می شود، که اجازه می دهد طول موج مورد نظر برای استفاده به عنوان نور تهییجی انتخاب شود.

نشر نور در زاویه 90 درجه نسبت به نور تهییج یافته جمع آوری می شود. این نشر هم چنین از میان یک فیلتر یا مونوکروماتور عبور داده می شود قبل از این که توسط یک لوله فوتو تکثیر کننده، فوتودیود یا آشکار ساز دستگاه بار جفت شده، کشف شود. این سیگنال را می توان به صورت یک خروجی دیجیتال یا آنالوگ مورد پردازش قرار داد.

 

اسپکتروفلوریمتر: سفری به دنیای درخشان مولکول‌ ها و سنجش فلورسانس

در گستره وسیع تکنیک‌ های اسپکتروسکوپی، اسپکتروسکوپی فلورسانس به عنوان یکی از حساس‌ ترین و اختصاصی‌ ترین روش‌ ها برای مطالعه و اندازه‌ گیری مواد شناخته می‌ شود.

ابزاری که این قدرت را در اختیار دانشمندان قرار می‌ دهد، اسپکتروفلوریمتر (Spectrofluorometer) یا فلوریمتر نام دارد. این دستگاه با اندازه‌ گیری پدیده فلورسانس—یعنی تابش نور از یک ماده پس از جذب نور— اطلاعات کمی و کیفی ارزشمندی را در مورد ساختار، دینامیک، و غلظت مولکول‌ ها فراهم می‌ کند. کاربرد این تکنیک از تحقیقات بنیادی در علوم زیستی و شیمی تا کنترل کیفیت در صنایع دارویی و محیط زیست امتداد دارد.

 

پدیده فلورسانس چیست؟

برای درک عملکرد اسپکتروفلوریمتر، ابتدا باید با پدیده فلورسانس آشنا شویم! برخی مولکول‌ ها که به آن‌ ها فلوروفور (Fluorophore) گفته می‌ شود، این قابلیت را دارند که:

  1. نور را جذب کنند: وقتی یک فوتون نور با انرژی (طول موج) مناسب به یک فلوروفور برخورد می‌ کند، مولکول انرژی را جذب کرده و از حالت پایه (Ground State) به حالت برانگیخته (Excited State) می‌ رود.
  2. نور را تابش کنند: مولکول برانگیخته پایدار نیست و به سرعت تمایل دارد به حالت پایه بازگردد. در این بازگشت، بخشی از انرژی جذب شده را به صورت یک فوتون نور جدید تابش می‌ کند.

 

نکته کلیدی این است که نور تابش شده (Emission) همواره انرژی کمتر و در نتیجه طول موج بلندتری نسبت به نور جذب شده (Excitation) دارد. این اختلاف طول موج، که به آن جابجایی استوکس (Stokes Shift) می‌ گویند، اساس کار اسپکتروسکوپی فلورسانس است. این ویژگی به دستگاه اجازه می‌ دهد تا نور ضعیف تابش شده را از نور شدید اولیه که برای تحریک نمونه استفاده شده، به طور کامل جدا و اندازه‌ گیری کند. این اصل، دلیل اصلی حساسیت فوق‌ العاده بالای این تکنیک در مقایسه با اسپکتروسکوپی جذبی (UV-Vis) است.

 

اجزای اصلی یک اسپکتروفلوریمتر مدرن

یک اسپکتروفلوریمتر از چندین جزء اپتیکی و الکترونیکی پیچیده تشکیل شده است که با هماهنگی کامل کار می‌ کنند:

  • منبع نور (Light Source)

وظیفه تأمین نور برای برانگیخته کردن نمونه را بر عهده دارد. به دلیل نیاز به شدت بالا در طیف گسترده‌ ای از طول موج‌ ها (فرابنفش و مرئی)، از لامپ‌ های قوس زنون (Xenon Arc Lamps) به طور گسترده استفاده می‌ شود.

  • مونوکروماتور تحریک (Excitation Monochromator)

این بخش مانند یک فیلتر بسیار دقیق عمل می‌ کند. نور سفید تولید شده توسط لامپ را به اجزای طیفی آن تجزیه کرده و به کاربر اجازه می‌ دهد تا یک طول موج مشخص را برای تابش به نمونه انتخاب کند.

  • محفظه نمونه (Sample Compartment)

نمونه (مایع و در یک کووت مخصوص از جنس کوارتز) در این محفظه قرار می‌ گیرد.

نکته بسیار مهم در طراحی این بخش، زاویه ۹۰ درجه بین مسیر نور تابشی و مسیر جمع‌ آوری نور نشری است. این طراحی هندسی به دستگاه کمک می‌ کند تا نور تحریک اولیه‌ ای که از نمونه پراکنده شده (Scattering) را به حداقل رسانده و تنها نور فلورسانس تابش شده از نمونه را به دتکتور هدایت کند.

  • مونوکروماتور نشر (Emission Monochromator)

این بخش نیز نور تابش شده از نمونه را (که شامل طیفی از طول موج‌ هاست) تجزیه می‌ کند. این مونوکروماتور به دستگاه اجازه می‌ دهد تا شدت فلورسانس را در طول موج‌ های مختلف اندازه‌ گیری کرده و طیف نشری (Emission Spectrum) نمونه را ثبت کند.

  • آشکارساز یا دتکتور (Detector)

سیگنال فلورسانس معمولا بسیار ضعیف است. بنابراین، از آشکارسازهای بسیار حساسی مانند تیوب فتومولتی‌ پلایر (Photomultiplier Tube – PMT) برای شناسایی و تقویت این سیگنال‌ های نوری ضعیف و تبدیل آن‌ ها به جریان الکتریکی قابل اندازه‌ گیری استفاده می‌ شود.

  • سیستم کنترل و نرم‌ افزار

برای کنترل تمام اجزای دستگاه، تنظیم پارامترها (مانند طول موج تحریک و نشر، سرعت اسکن)، جمع‌ آوری داده‌ ها و تحلیل نتایج (مانند رسم طیف‌ ها، محاسبه غلظت و پارامترهای دیگر)

 

انواع آنالیز و طیف‌ های حاصل

با یک اسپکتروفلوریمتر می‌ توان دو نوع طیف اصلی به دست آورد:

  • طیف نشری (Emission Spectrum)

در این حالت، نمونه با یک طول موج تحریک ثابت (λ_ex) برانگیخته شده و مونوکروماتور نشر، شدت نور تابش شده را در محدوده‌ ای از طول موج‌ ها (λ_em) اسکن می‌ کند. قله یا قله‌ های این طیف، مشخص‌ کننده طول موج‌ هایی است که نمونه در آن‌ ها فلورسانس می‌ کند.

  • طیف تحریکی (Excitation Spectrum)

در این حالت، یک طول موج نشر ثابت (λ_em) زیر نظر گرفته می‌ شود و مونوکروماتور تحریک، نمونه را با محدوده‌ ای از طول موج‌ های مختلف (λ_ex) برانگیخته می‌ کند. طیف حاصل نشان می‌ دهد که کدام طول موج‌ ها در برانگیخته کردن فلورسانس نمونه مؤثرترند. این طیف اغلب بسیار شبیه به طیف جذبی مولکول است.

 

مشخصات فنی و ویژگی‌ های کلیدی

۱. حساسیت (Sensitivity)

مهم‌ ترین مشخصه یک اسپکتروفلوریمتر است که معمولا با نسبت سیگنال به نویز (S/N) برای پیک رامان آب بیان می‌ شود.

۲. محدوده طول موجی

گستره طول موجی که هر دو مونوکروماتور تحریک و نشر می‌ توانند پوشش دهند.

۳. دقت و تکرارپذیری طول موج

توانایی دستگاه در انتخاب دقیق و تکرارپذیر طول موج‌ ها

۴. سرعت اسکن (Scan Speed)

سرعت ثبت طیف‌ ها

۵. لوازم جانبی (Accessories)

قابلیت افزودن تجهیزاتی مانند کنترل‌ کننده دمای پلتیر، پولاریزورها (برای مطالعات آن‌ ایزوتروپی)، نگهدارنده نمونه‌ های جامد و سیستم Stopped-flow برای مطالعات سینتیکی سریع

 

کاربردهای گسترده اسپکتروفلوریمتری

حساسیت و اختصاصی بودن این تکنیک، آن را به ابزاری قدرتمند در حوزه‌ های زیر تبدیل کرده است:

  • علوم زیستی و بیوتکنولوژی

    • مطالعه ساختار و تاخوردگی پروتئین‌ ها، با بررسی فلورسانس ذاتی اسید آمینه تریپتوفان
    • سنجش‌ های برهمکنش مولکولی، با استفاده از تکنیک FRET (انتقال انرژی رزونانسی فلورسانس)
    • تعیین غلظت DNA/RNA، با استفاده از رنگ‌ های فلورسنت بسیار حساس مانند PicoGreen
    • فعالیت‌ سنجی آنزیم‌ ها، با استفاده از سوبستراهای فلورسانسی
    • تصویربرداری سلولی و فلوسایتومتری
  • صنعت داروسازی

    • غربالگری ترکیبات دارویی و مطالعات اتصال دارو به هدف
    • کنترل کیفیت و تعیین خلوص داروها
    • بررسی پایداری و فرمولاسیون داروها
  • علوم محیط زیست

    • ردیابی و اندازه‌ گیری آلاینده‌ های فلورسنت مانند هیدروکربن‌ های آروماتیک چند حلقه‌ ای (PAHs) در آب و خاک
  • علم مواد و نانوتکنولوژی

    • خصوصیات‌ یابی مواد جدید مانند نقاط کوانتومی (Quantum Dots)، پلیمرهای نوری و نانوذرات فلورسنت
  • صنایع غذایی

    • اندازه‌ گیری ویتامین‌ های طبیعی فلورسنت (مانند ریبوفلاوین)
    • تشخیص آلاینده‌ ها مانند مایکوتوکسین‌ ها (مثل آفلاتوکسین)
    • کنترل کیفیت روغن‌ ها و نوشیدنی‌ ها

 

اسپکتروفلوریمتر یک ابزار تحلیلی پیشرفته است که با بهره‌ گیری از پدیده درخشان فلورسانس، پنجره‌ ای بی‌ نظیر به روی دنیای مولکولی می‌ گشاید. حساسیت فوق‌ العاده بالا، اختصاصی بودن و گستره وسیع کاربردها، این دستگاه را به عضوی جدایی‌ ناپذیر از آزمایشگاه‌ های مدرن تحقیقاتی و صنعتی تبدیل کرده است. توانایی آن در ارائه اطلاعات دقیق از غلظت‌ های بسیار ناچیز و بررسی برهمکنش‌ های پیچیده مولکولی، همچنان به پیشرفت‌ های علمی و فناوری در حوزه‌ های مختلف کمک شایانی می‌ کند.

 

پر فروش ترین محصولات